Sołectwo Wyżne
Informacje ogólne
Wyżne: wieś, województwo podkarpackie, powiat strzyżowski, gmina Czudec
Powierzchnia: 1036 ha
Liczba mieszkańców: 1430 (stan na 31.03.2023 r.)
Położenie: miejscowość usytuowana nad potokiem Gwoźnica, pomiędzy wzniesieniem Krzemieniec, a Górą Zamkową - na południowy wschód od Czudca, przy drodze krajowej Rzeszów – Barwinek. Aktualnie Wyżne zamieszkuje około 1,5 tys. osób. Miejscowość podzielona jest na kilka przysiółków: Rędziny, Piekarówka, Podzamcze, Sołtysie, Kamieniec, Przylasek, Podwiszówka, Rzeki, Krzemyk, Moczydła, Piekliska, Zawale i Debrza. Nazwy przysiółków wywodzą się prawdopodobnie od służebnej roli jaką pełniły przy czudeckim zamku.
Instytucje, organizacje i stowarzyszenia
Parafia
Z uwagi na to, że Wyżne początkowo należało do Czudca, miejscowość przynależała również do czudeckiej parafii. Odrębna parafia w Wyżnem powstała dopiero w 1981 r. Jej założycielem, budowniczym kościoła i jej pierwszym proboszczem był ks. Julian Rykała. Budowa kościoła rozpoczęła się 1981 r., a jego poświęcenie miało miejsce 2 lata później. W późniejszym okresie wybudowano jeszcze kaplicę filialną w przysiółku Rędziny.
Szkoła
W miejscowości Wyżne funkcjonuje Zespół Szkół im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. W skład zespołu wchodzą: szkoła podstawowa oraz przedszkole. Szkoła Podstawowa ma już 130 letnią tradycję. Została powołana 18 listopada 1893 r., a jednym z fundatorów budynku pierwszej placówki oświatowej w Wyżnem był ówczesny dziedzic Czudca Józef Wiktor, który przekazał 40.000 cegieł na budowę szkoły. Budynek ten doczekał czasów współczesnych. Od 15 stycznia 1994 r., nauka odbywa się już w nowym budynku, który powstał m.in. dzięki wysiłkom mieszkańców Wyżnego i władz samorządowych.
Stowarzyszenia
Na terenie wsi Wyżne funkcjonuje dobrze zorganizowana Ochotnicza Straż Pożarna, z długoletnią - ponad stuletnią tradycją. Członkowie OSP ofiarnie uczestniczą w licznych akcjach ratowniczo-gaśniczych oraz aktywnie włączają się w obchody uroczystości państwowych i kościelnych. Prężnie działa tu również Stowarzyszenie Kobiet, którego celem jest podtrzymywanie lokalnych tradycji i praca na rzecz tutejszej społeczności.
Historia miejscowości
Najstarsze ślady osadnictwa na tym terenie datowane są na przełom VIII i IX w., a pierwsze pisemne wzmianki o istnieniu wsi pochodzą z 1279 r. Historycznie Wyżne, podobnie jak Przedmieście Czudeckie, należało do Czudca. Nazwa wioski wywodzi się prawdopodobnie od ukształtowania terenu, ale wiązana może być również najazdem Tatarów, podczas którego na terenie właśnie tej miejscowości doszło do rzezi ludności. Najeźdźcy wyrżnęli większość mieszkańców wsi, stąd powstała nazwa „Wyrżne” upamiętniająca to wydarzenie. W późniejszym czasie nazwę zmieniono na „Wyżne”. Miejscowość ta, z uwagi na swoje położenie na zboczach gór cechuje się dużym zróżnicowaniem terenu i pięknymi krajobrazami. Południowo-wschodnia cześć wioski charakteryzuje się dużym nasłonecznieniem, które sprzyja uprawie winorośli - pierwsza winnica na terenie gminy Czudec powstała właśnie w tej miejscowości.
Warto zobaczyć
Do najcenniejszych zabytków architektury w miejscowości Wyżne należy młyn z początków XX w., którego właścicielką przed II wojną światową była Aleksandra Uznańska (na jej cześć młyn nazwano ,,Aleksandra’’). Obecnie został on częściowo odrestaurowany. Na uwagę zasługują również liczne kapliczki m.in.: stojąca nad rzeką Gwoźnica, kolejna - w przysiółku Piekarówka, czy też XIX - wieczna kapliczka na Przylasku. Są one nieodłącznym elementem tutejszego pejzażu od ponad stu lat. Zabytkowym obiektem na terenie Wyżnego jest również budynek Szkoły Podstawowej wybudowany pod koniec XIX wieku. Odwiedzając Wyżne, warto zobaczyć wspomnianą wcześniej uprawę winorośli, znajdującą się w pięknej Winnicy Maria Anna. Właściciele winnicy, oprócz lokalnego wina, oferują wypoczynek i urozmaicone formy spędzania wolnego czasu na swojej kilkunastu hektarowej powierzchni.
Bibliografia:
- A. Oliwińska-Wacko i R. Wacko „Dzieje Czudca’’,
- A. Oliwińska-Wacko i R. Wacko Gmina Czudec - Przewodnik